Dagen zonder vlees

Nauwelijks één of twee generaties terug vormde de Christelijke kalender nog de maat van het leven. Kerstmis en Pasen betekenden voor heel veel mensen de hoogtepunten van het jaar. Het waren momenten die zo belangrijk waren dat er weken op voorhand werd naar uitgekeken. De Vasten, de traditionele voorbereiding op Pasen begon lang op voorhand met carnaval, het grote feest van de overvloed en de groteske omkering van de maatschappelijke orde. Daarna werden mensen veertig dagen lang verondersteld, enkel de zondagen telden niet mee, om geen vlees te eten. Carne Vale betekent letterlijk: afscheid van het Vlees. Misschien is het wel een teken van onze tijd dat Carnaval vandaag nog steeds uitgebreid gevierd wordt, maar dat de scherpe kanten van de Vasten al lang weg gevijld zijn. Van de Christelijke kalender houden vooral de feesten goed stand. Maar toch bewijzen acties als de koffiestop van Broederlijk delen of dagen zonder Vlees dat er nog wel ruimte en aandacht is voor meer dan het voor de hand liggende in het leven van mensen.

Maar hoewel het gebruik van de Vasten samen met vrijwel de volledige Christelijke traditie de afgelopen jaren uit het maatschappelijke bestel is verdwenen vormen de Vasten  een gebruik dat veel ouder is dan het Christendom zelf. Het komt terug in bijna alle religieuze tradities en kan op heel wat verschillende niveaus betekenis krijgen. 

In onze wereld hebben mensen langzaam, van generatie tot generatie, meer zekerheid kregen over hun bestaansmiddelen. Tot een punt waarop we vandaag kunnen stellen dat we leven in overvloed. Gelijk hiermee is de ervaring gegroeid dat het vaak heilzaam is om op een lichamelijk niveau te vasten. Een eenvoudig dieet leidt tot een gezonder lichaam en daaraan niet zelden gekoppeld een helderdere geest. Dat is het eerste niveau van de Vasten. 

Op een tweede, symbolisch niveau kunnen vasten ook een radicaal doorbreken van het egocentrisme zijn. Het radicaal nastreven van de vervulling van behoeftes leidt tot sociaal onrecht. Tot mensen die elkaar tekort doen. Bovendien zal een mens die enkel bezig is met het vervullen van zijn verlangens altijd in cirkels blijven lopen. Dat is iets wat elke religie ons leert, maar dat is niet noodzakelijk een religieuze gedachte. Het is goed dat een mens betrokken is op zijn medemens en dat mensen in relatie met elkaar, zin en betekenis gestalte geven aan het leven. 

Op Religieus niveau tenslotte gaat Vasten over leven en de dood. Het zich onthouden van voedsel is een afbeelding van het sterven waar elk individu doormoet. Vrijwel steeds wordt op het einde van een vastenperiode ook een belangrijke vorm van Verlichting of inzicht geplaatst, zoals in de Oosterse godsdiensten of het feest van de verrijzenis in het Christendom waarin we de verwachting uitspreken dat elk lijden fout is en geen mensenleven uiteindelijk ooit totaal verloren zal gaan. Vasten helpen op die manier vaak mensen om verbanden te leggen tussen alles wat hun leven raakt. Ze brengen dichter bij God en plaatsen mensen meer bewust in het leven. 

Een groeiend aantal mensen participeert aan de actie van dagen zonder vlees. Daarbij is het de bedoeling dat ze geen vlees eten tijdens de dagen tussen carnaval en Pasen. En hoewel er zonder al te veel moeite toch enkele duidelijke overlappingen te vinden zijn, stelt deze beweging nadrukkelijk dat het niet gaat om Vasten in een religieuze traditie of om religieuze redenen. Het eten van vlees is een zeer zware belasting voor het milieu en de enige doelstelling van deze actie ligt in het beperken van de ecologische voetafdruk van mensen waardoor een duidelijk winst voor het milieu optreedt. En dat klopt ook: Dierenleed en Ecologie zijn inderdaad geen elementen die traditioneel in de Christelijke Vasten zitten en op het eerste zicht lijken te ontsnappen aan het lichamelijk, symbolische of religieuze niveau van het traditionele vasten.

Dat is in de eerste plaats enorm jammer. Net als bij zoveel tekenen van de tijd is het Christendom er ook hier niet in geslaagd om de schat die ze bewaart, haar traditie, te laten aansluiten bij wat mensen vandaag de dag werkelijk aanbelangt. En dat terwijl het vertalen van bestaande maatschappelijke stromingen naar de universele boodschap van het Christendom vele eeuwen terug haar grootste kracht was. 

Toch ontsnappen deze ecologische vasten niet aan de traditionele niveaus van daarnet. Fysiek en geestelijk leveren ze duidelijk de winst van elke vasten op. Het sensibiliserende luik van de campagne valt naadloos samen met het traditionele symbolische niveau van de Vasten. Mensen helpen elkaar om zorg te dragen voor een betere wereld over de generaties heen. Door minder vlees te eten zetten ze zich met concrete daad aanwezig in een keten van verantwoordelijkheid.

En zit er ook een religieus niveau in deze expliciet niet religieuze vasten? Waarschijnlijk wel. Misschien dat enkele deelnemers dit ook effectief doorheen hun vasten niet intentioneel of onbewust op het spoor komen. Maar hoewel voor bijna alle deelnemers aan dagen zonder vlees het fysieke en symbolische niveau vanzelfsprekend als gemakkelijk te aanvaarden gemeenschappelijke basis herkend worden vormt een eventuele expliciet gemaakte religieuze dimensie vaak een belangrijke drempel. 
Christenen bewijzen zichzelf en anderen een dienst door zonder schroom uit te spreken voor hen religieus is in deze nieuwe vorm Vasten. Dat is geen platte recuperatie, maar bevrijdend spreken, omdat gelovige mensen niet anders kunnen dan uitspreken waar ze zich verbonden voelen in het grote, ons allen overstijgende geheel. Omdat er hier voor een stuk ook vraag naar is in de samenleving: een spreken dat klassieke beelden en vooringenomenheid doorkruist. Niet iedereen hoeft het hiermee eens te zijn, maar waarom zou zwijgen hier beter zijn?

De Nederlandse monnik Herman Verbeek stelt dat de maaltijd het ethische moment bij uitstek is waar onderscheiden wordt in hoeverre de mens mag doden om zich te voeden en waar hij te ver gaan. En dus kan elke vasten die meer pretendeert te zijn dan een dieet, kan een religieuze dimensie hebben die ook voor moderne mensen geen schandaal betekent. Vasten plaatst mensen in verband. Het is op een rituele, sacramentele manier terug deel worden van de schepping waar we door cultuur en technologie van vervreemden. Het is eeuwenoud uitbeelden van lijden en dood die universeel zijn maar tegelijk ook van het geloof dat deze nooit het laatste woord zullen hebben. Het is overgeven en vertrouwen op de dragende grond van ons bestaan en de hoop dat geen mens ooit verloren zal gaan. In het oerverhaal van de Christelijke vasten, de beproeving van Jezus in de woestijn zegt Jezus eenvoudig: de mens leeft niet van brood alleen. Zo simpel is het en zo bevrijdend ook. Daarom kunnen we als Christenen in de samenleving gerust uitspreken dat de lat van elke vasten ook hoger kan en mag liggen. Tot minstens dit eenvoudige, door en door religieuze, inzicht: de mens leeft niet van brood alleen.